É un paxaro pequeno de só uns 12 cm, facilmente distinguible das andoriñas e pilrís pola súa mitra de cor branca, de aí o seu nome en galego. Toda a súa parte inferior, o papo, a gorxa, o peito e o ventre, tamén son brancos e, o resto do corpo de cor negra. O rabo é escotado e curto carecendo das prolongacións laterais que posúen as andoriñas.

Chegan a Galicia na primavera (finais de marzo) entrando pola costa e norte de Portugal, para espallarse cara ó interior a través dos vales fluviais. Están connosco ata setembro e incluso outubro, que é cando emprenden a súa viaxe ás zonas de invernada de África sub-Sahariana.

Aliméntanse exclusivamente de insectos cazados ó voo, moscas, mosquitos, pulgóns, etc., liberándonos dunha serie de animais que serían molestos, incluso perxudiciais tanto para nós como para os nosos cultivos. É debido a esta acción tan beneficiosa que a andoriña de cu branco está protexida a nivel Europeo polo Convenio de Berna, e a nivel nacional polo Real Decretro 439/90.

Os niños

Na antigüidade criaba en riscos e paredes rochosas, pero a raíz do desenvolvemento das cidades, pasou a facelo, case exclusivamente no medio urbano, de aí o seu nome científico. É algo habitual nas vilas de Galicia ver os niños das anduriñas de cu branco adosados a cornisas de balcóns, beirados, debaixo das pontes, etc, podendo formar colonias de ata 50 niños. Existen incluso datos da presencia de niños na adega dun barco que facía unha rota de 12 km polo interior de Dinamarca. Nesta viaxe, na que o ferry empregaba uns 45 minutos, os adultos só visitaban os niños cando o barco chegaba o seu destiño final, pois nese momento abríanse as adegas. Durante 10 anos mantívose esta pequena colonia gracias á sensibilidade da compañía de transporte que non usaba este barco no comenzo da estación de cría para que os paxaros fixeran os seus niños.
Os niños teñen forma de copa alta e están feitos con pelotiñas de lama que van buscar ós ríos e regatos máis próximos. Interiormente está almofadillado cunha capa de plumas e talos vexetais para que sexa máis acolledor para a rolada. Poden ter ata tres roladas, aínda que en Galicia o habitual e ter dúas. Normalmente utilizan o mesmo niño ano tras ano tendo que retocalo cando non o atopan en óptimas condicións. Outras veces chegan e atopan o seu niño tomado polos pardais, ou totalmente escachado, polo que terán que facer outro novo. É por isto, que se en algunha situación excepcional temos que mover os niños como cando se fan obras nunha fachada ou tellado, e non queremos causar prexuízos ás poboacións, debemos proceder a sacar os niños durante o outono ou inverno mentres estes non están habitados.

Pola contra, se queremos potenciar a súa cria nas nosas casas, existen niños artificiais que, aproveitando o carácter gregario das anduriñas de cu branco, incitan á creación de novas colonias nos beirados. Podedes atopar información sobre estes niños en http://www.seo.org, a dirección electrónica da Sociedade Española de Ornitoloxía, ou construílos vós mesmos con madeira e barro.

A problemática das poboacións galegas

As poboacións de anduriña de cu branco sofren duns anos a outros unha serie de fluctuacións numéricas debidas por unha banda, a unha variación natural intrínseca nas poboacións pequenas, e por outra a modificacións nos hábitats de invernada ou de cría, tanto por causas naturais como antrópicas. En Galicia rexistráronse estas fluctuacións nas poboacións mellor estudiadas, como a do Morrazo (Pontevedra), na que houbo unha caída de ata o 12% na ocupación de niños durante a década dos oitenta. Nas colonias de Santiago, e sempre segundo datos da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN), o número de niños ocupados descendeu ata 35 no ano 2000, para aumentar levemente a 38 no 2001 ata os 45 da actualidade. Este aumento, parece ser debido á benignidade das primaveras e veráns dos anos precedentes e a unha maior sensibilidade e respecto ós niños por parte do home. Neste último punto temos que valorar como moi positiva a campaña que nos últimos anos está a levar a cabo a SGHN, co ánimo de concienciar ós galegos da importancia que teñen estos paxariños para combater as pragas, e erradicar o costume, bastante arraigada nalgunhas vilas, de destrozar os niños para evitar a suciedade producida pola caída dos excrementos á rúa. Para solucionar este problema, a SGHN aconsella colocar táboas debaixo dos niños evitando así ensuciar a rúa.

Enlaces

Birds of Britain (en inglés)
http://www.birdsofbritain.co.uk/bird-guide/index/housemartin.htm
Páxina británica sobre paxaros. Funciona como unha guía ordenada por fichas específicas dos paxaros que presentes en Gran Bretaña. Nela atoparedes anécdotas e curiosidades sobre os paxaros en xeral.

Censo de Anduriña de cu branco en Arenys de Mar (Tarragona), en catalán
http://www.arenys.org/xoriguers/orenetes.htm
Estudio-censo das colonias de anduriña de cu branco de Arenys de Mar. Un bo exemplo de como se pode realizar un estudio sinxelo e serio co fin de minimizar os posibles factores que causan a diminución das poboacións de anduriña de cu branco neste concello catalán.

Sinal
O sinal que imos medir é a primeira data na que observamos a chegada primaveral de anduriña de cu branco. Normalmente chegan en tandas, polo que totalidade dos membros da colonia tarda en completarse uns cantos días. A medida que van chegando empezan a ocupar os niños enteiros para posteriormente ocupar os que están algo rotos. Se o niño está moi roto normalmente optan por facer un novo.
Como datos orientativos doutros anos, HABITAT detecta a súa presencia máis temperá o 23 de Marzo en Dodro (A Coruña). Para o interior de Galicia a data pode retrasarse case 15 días con respecto á costa.