|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
O salgueiro é unha das árbores máis comúns
na paisaxe galega, distribuíndose dende a costa ata os 1500 m.
de altura. O seu nome xenérico, Salix, que provén
do celta sal = próximo e lis = auga, é moi
indicativo dos lugares onde podemos atopalo: beiras de ríos e
regatos, bordos de prados, brañas, turbeiras, gabias e en todos
aqueles sitios onde os solos manteñan auga durante todo o ano.
Normalmente aparecen seguindo unha distribución lineal, paralela
ós cursos de auga, pero podemos atopar salgueirais de maior extensión
en zonas onde o nivel freático permanece elevado durante todo
o ano. Exemplos deste tipo aparecen en lagoas interiores como nas Gándaras
de Budiño (Porriño, Pontevedra) ou no complexo de lagoas
da Terra Chá (Lugo). Esta afinidade pola auga e a súa
facilidade de enraizamento é aproveitada, xa dende a época
romana, para asentar beiras de ríos e regatos, sendo unha especie
indispensable en
|
| |
|
calquera traballo de restauración de ríos.
Coñécense
fósiles de Salix dende o Terciario, e en concreto do
salgueiro, dende fai un millón de anos. Esta continuidade no
tempo, deu lugar a que ó seu carón coevolucionaran multitude
de insectos (máis de 200) que precisan da súa presencia
para existir,sendo, despois do carballo e xunto co bidueiro, a árbore
coa maior cantidade de especies dependentes, entre elas, algunhas tan
fermosas e pouco abondosas como a bolboreta
|
|
Nymphalis antiopa
Caracteres diagnósticos
En Galicia aparecen unhas 8 especies de Salix,
dos cales o salgueiro é a máis común e tamén
a que menos dúbidas ten á hora da súa identificación.
É unha árbore pequena que raramente acada
os cinco metros de altura con tronco erecto e robusto. As |
|
|
polas son dereitas e alongadas con cortiza de cor gris ferruxe, de aí
o seu nome en inglés.As follas, que aparecen
pouco despois de saír as flores, son alternas e con forma trasovada,
é dicir, dúas ou tres veces máis longas que anchas,
coa máxima anchura cerca do cumio. O resto das especies do xénero
teñen as follas moito máis alongadas (5 a 8 veces máis
longas que anchas). Son verdes e lisas por arriba e con nervios marcados
e grisáceas polo envés, debido á presencia de peliños,
moito máis patentes nas follas novas. Da base do peciolo xorden
dúas estípulas con forma de orella de rato que soen caer
cando a folla está na súa madurez. As follas das ponlas
novas, ou as resultantes do
|
|
 |
desmoucado do tronco posúen aurículas máis grandes e mantéñense
na árbore ata o remate do verán.
O salgueiro é unha
especie dioica, polo que hai salgueiros macho e salgueiros femia. As
flores aparecen agrupadas en amentos que xorden cando a árbore
aínda está núa alá polo mes de febreiro-marzo.
Esta floración temperá fai do salgueiro, e en concreto
dos salgueiros machos, unha árbore importante para os apicultores.
|
 |
|
 |
Os amentos femia son globulares, erectos e de cor verdosogrisácea.
Cada flor ten un ovario alongado e un corto estilo dividido en 2.
Os amentos masculinos son tamén
globulares pero facilmente distinguibles, incluso desde lonxe, polas
cores amarelas das anteras dos estames. Tanto
machos como femias presentan na base de cada flor unha escama moi peluda
que lle da ós amentos dos salgueiros ese aspecto brillante cando
se ven dende lonxe.
A forma dos amentos nesta
especie é un bo carácter diagnóstico, pois nos
outros salgueiros non son globosos, se non máis alongados, e
normalmente curvados cando están totalmente desenvolvidos.
|
|
Etnoloxía
Ó salgueiro e a
outras especies do xénero Salix atribuíronselle
en Centroeuropa moitas virtudes máxicas e feiticeiras. Proba
disto é que a palabra inglesa witch = bruxa, meiga,
deriva do nome inglés que designa xenericamente ós salgueiros
(willow). En moitas partes de Europa era debaixo do salgueiro
onde as meigas, fadas e demais personaxes escuras levaban a cabo
os seus feitizos. En Asturias utilizábanse polas de salgueiro
para romper feitizos e quitar do corpo diferentes males e doenzas. Pola
contra, no noso País, non atopamos no salgueiro ningunha propiedade
máxica agás a virtude, compartida por outras árbores,
de servir ós poceiros para a búsqueda da auga subterránea.
O método consistía en coller unha ponliña fina,
dobrala sobre si mesma e suxeitala con ámbalas dúas mans.
No momento en que houbera auga debaixo da terra, a rama e as mans movíanse
involuntariamente. Parece ser que o sinal do "tirón"
da auga é moito máis nítido cando se emprega unha
variña de cobre, polo que xa non se empregan as polas de salgueiro.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Mentres que outras especies do xénero empréganse habitualmente
en cestería, o salgueiro ten unha madeira moi nodosa e dificil
de traballar, relegándose o seu uso para atar feixes.
Un punto e aparte son as
propiedades medicinais do salgueiro, xa descubertas por Hipócrates
(século IV a.C.) para tratar as febres e as dores de cabeza,
e que fixo que un dos primeiros traballos científicos sobre as
propiedades medicinais dunha árbore, fora realizado en 1763 sobre
a cortiza do salgueiro.
O salgueiro, e fundamentalmente
outras especies do xénero,
|
|
  |
|
como S. pentandra e S. praecox , posúen na cortiza
salicina, unha substancia complexa que unha vez dixerida
se transforma no intestino en distintas substancias, entre elas o ácido
acetilsalicílico.
Este subproducto, descuberto
por F. Hoffman en 1897, é a base do fármaco máis famoso
e vendido no mundo, a Aspirina, comercializada por Bayer desde 1899.
Aínda que nos seus comenzos foi receitada para procesos
febrís e dores de cabeza, co paso do tempo descubríronse
novas propiedades. Entre estas últimas destaca a propiedade de
impedir a formación de trombos, facéndoa unha ferramenta
de primeira orde para previr infartos e isquemias, unha das principais
causas de morte nos países civilizados. Todas estas virtudes,
e por suposto un bo marketing, fai que a aspirina apareza na lista dos
100 inventos máis importantes do século XX.
A praga do salgueiro
Os ingleses son un pobo
ó que lle gusta estar fóra do seu pais como na súa casa.
Este costume foi levada ata ó ridículo en Nova Zelandia
coas sociedades de aclimatación (Aclimatizatión Societies).
Estas sociedades tiñan por misión introducir nas antípodas
toda unha serie de especies animais e vexetais, tipicamente inglesas,
esperando así, sentirse no hemisferio sur como na campiña
inglesa. Deste xeito levaron merlos, cervos, raposos, estorniños,
ourizos, toxos, paporrubios, carballos, coellos, xestas, piñeiros
e, entre outros, salgueiros. O inofensivo salgueiro non atopou
neste país limitacións para a súa propagación,
e sen a competencia que atopaba na súa Inglaterra natal, espallouse por case todo o país
|
|
|
ata aturar a maior parte dos regos, regatos e beiras de ríos.
Hoxe en día é unha praga difícil de erradicar que
está a modificar a maior parte dos ecosistemas dulceacuícolas
de Nova Zelandia.
Sinal
O sinal que imos medir
é a aparición dos amentos femeninos e masculinos. Para
isto deberemos seleccionar no outono ás árbores que imos
utilizar como control. En principio tanto os pés femininos como masculinos
arrancan a floración ó mesmo tempo, pero pode haber excepcións,
polo que convén marcar árbores dos dous sexos. Como sucede
con outros vexetais non asumiremos como día do sinal o día
no que se ve o primeiro amento, senón cando a árbore presente
gran parte dos amentos en flor. Normalmente a diferencia entre a primeira
flor e a totalidade da floración non debe pasar de dúas
semanas.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Se na época da floración o tempo é chuvioso e ventoso
(algo bastante habitual) os estames das flores dos pés macho duran moi
pouco tempo no amento (mirade foto anexa) polo que poden ser confundidos,
de lonxe, con salgueiros femia
Enlaces:
Páxina española
sobre a Aspirina e a súa historia
http://www.bayer.cl/aspirina/hist.htm |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
